Demeter ve Kızı Persephone Üzerinden Anneliğe Özgü Unsurların Hipertrofisi

Jung’a göre ‘Büyük Ana’ kavramı, din tarihi kökenli bir kavramdır ve ana tanrıça tiplemelerinin çeşitli yönlerini içermektedir. Anne arketipinin sayısız tezahürünü görmek mümkündür. Anne arketipinin özellikleri ‘annelik’ ile ilgilidir: Dişinin sihirli otoritesi, aklın ötesinde bir ruhsal yücelik ve bilgelik, iyi olan, bakıp büyüten, bereket ve besin sağlayan, dönüşüm ve yeniden doğuş yeri, yutan, baştan çıkaran, zehirleyen, korku uyandıran ve nihayetinde kaçınılmaz olan.

Demeter de gençleşmiş anne olarak anne arketipinin içerisindedir. Ulu Tanrıça Demeter, yeryüzüne mevsimleri taşıması ve insanlığı beslemesiyle yeryüzü ve toprak ile ilişkilendirildiğinden ‘Toprak Ana’ olarak adlandırılır.

Anne arketipleri, anne komplekslerinin kaynaklarıdır. Her kompleks içerisinde hem olumlu hem de olumsuz yönleri bir arada barındırır. Kız çocuğunun anne kompleksi çeşitli şekillerde görülebilmektedir. Demeter ve kızı Persephone arasındaki kompleks ilişki Jung’un deyişiyle ‘anneliğe özgü unsurların hipertrofisi’ şeklindedir.

Bu kompleks, dişiliğin gereğinden fazla gelişmesi, tüm dişi içgüdülerinin özellikle de baskın olarak annelik iç güdüsünün kuvvetlenmesi anlamına gelmektedir. Bu kompleksin olumlu yönü ‘kutsal anneliği’ ön plana çıkartmasıdır. Bütün çağlarda üzerine övgüler düzülmüş annelik her türlü oluşumun ve gelişimin kaynağı olarak kabul edilir. Demeter’in besleyip büyüten Toprak Ana olarak anılması gibi… Olumsuz tezahürü ise burada çocuğun birincil konumda olmasıdır. Erkek ve hatta kadının kendi kişiliği bile açıkça ikincil önemdedir. Genellikle bu kadın kişiliğini ikinci plana attığından kendisinin bilincinde de değildir. Önce çocuklarını doğurur, doğurduktan sonra da onlara yapışır ve onların üzerinde hak iddia etmeye başlar. Başka varoluş nedenleri olmadığından çocuk üzerindeki hâkimiyet yaşamlarının merkezini oluşturur.

Demeter, kızı Persephone için koruyucu bir rol üstlenmiş ve onu tüm erkeklerden uzak tutmaya çalışmıştır. Eros, yalnızca annelik üzerinde geliştiğinden kişisel olarak diğer yönler bilinçdışı kalmıştır. Bilinçdışı bir Eros, kendisini iktidar hırsıyla dışarı vurur. Bu sebeple bu tip kadınlar kendilerini feda eder gibi görünseler de hiçbir zaman gerçek bir fedakârlıkta bulunacak durumda değillerdir çünkü annelik içgüdülerini, hem kendi kişiliklerini hem de çocuklarının sınırlarını ve özel yaşamlarını mahvetmeye varacak düzeyde gözü dönmüş bir iktidar hırsıyla dayatmaktadırlar. Böyle bir anne kendi kişiliğinin ne kadar az bilincindeyse, bilinçdışındaki iktidar hırsı da o oranda şiddetli olacaktır.

Perişan bir halde çok sevdiği kızı Persephone'yi arayan Tanrıça Demeter'in fedakarlıkları ve çabası bu anlamda bilinçdışında saklı yatan kendi iktidar hırsının bir tezahürüdür. Annesi tarafından kanı emilen pasif kız bilinçsiz olduğundan karşısına çıkan erkeğin tüm yansıtmalarını emecektir ve bu da o erkeğin oldukça hoşuna gidecektir. Kız annesiyle o kadar iç içe geçmiştir ki bir erkek ona yaklaştığında şaşkınlıktan ne yapacağını bilemez bir hale gelebilir. Kız aynı zamanda her şeyden o kadar bihaberdir ve çaresizdir ki aniden bir erkek gelip annenin gardı altındaki kızını elinden alabilir. Hades, çaresizlikten ağlayan Persephone'yi kandırarak yeraltı dünyasında yetişen bir meyveyi -narı- yemesini sağlamıştır. Anlatılanlara göre yeraltı dünyasındaki bir şeyi yiyen kişi kim olursa olsun bir daha yeraltı dünyasına geri dönmek isteyecektir. Tanrıların huzuruna çıkan Persephone'ye kiminle kalmak istediği sorulduğunda Persephone, Hades ile birlikte kalmak istediğini söylemiştir. Böylece Hades, Persephone’yi Demeter’in elinden alarak onu derin acılara sürüklemiştir.

Bu tür efsaneler görüldüğü üzere yoktan yere çıkmamıştır. Mitlerin ve efsanelerin kompleks yapısında arketiplerin izleri bulunmaktadır.

KAYNAKLAR

Jung, C. G. (2021). Dört Arketip. İstanbul: Metis Kitap.

https://mitolojiktanrilar.com/persephone-yunan-mitolojisi-tanricasi/

http://www.felsefetasi.org/karanlik-anne-dark-mother-arketipi/