İkinci Yeni Şiir Dili ve İmge

İkinci Yeni Şiir Hareketi

Birçok farklı anlayışla, birbirine tepki olarak doğan şiir hareketleri Cumhuriyet döneminde yoğun bir hal almış ve Türk şiirinin seyrini değiştirmiştir. Birinci Yeni şiir hareketinin ardından 1950’lilerin ortasına doğru belirginleşen ve günümüzde de devam etmekte olan ‘‘İkinci Yeni’’ de bunlardan biridir. Topluluğun ismi ilk kez Muzaffer İlhan Erdost tarafından ‘‘Pazar Postası’’ dergisinde kullanılmıştır.

İkinci Yeni hareketi, Pazar Postası önceliğinde Yeditepe ve Yenilik gibi dergilerin etrafında gelişmiştir. Bu hareketi Turgut Uyar, İlhan Berk, Cemal Süreya, Edip Cansever, Tevfik Akdağ gibi isimlerle temsil edilir. Kemal Özer, Ülkü Tamer, Sezai Karakoç, Ece Ayan gibi isimler temsil etmiştir.

İkinci Yeni Şiir Dili ve İmge

Hareketin temel başlangıç unsuru, Birinci Yeni (Garip) hareketinin şiir dilini sıradanlaştırmasına gösterdiği tepki olduğundan İkinci Yeni hareketi anlamsal ve yapısal olmak üzere değişiklikler yapmıştır. Sözün estetik ve yapısal unsurlarının dışlanmasına karşı çıkan şairler tepkilerini üç madde ile açıklamışlardır:

‘‘1. İkinci Yeni’nin kendinden önceki bu şiir, anlama dayanan bir şiirdir. İkinci Yeni anlama karşıdır.

2. Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat şiiri konuşma diline dayanır. İkinci Yeni konuşma diline karşıdır.

3. Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat şiiri salt şiirden yana değildir. İkinci Yeni salt şiirdir.’’ (Berk 1992: 95)

I. Dünya Savaşı'nın etkisi ile ortaya çıkan Dadaizm ve Sürrealizm akımlarının kaynaklık ettiği İkinci Yeni hareketi için imge önemli bir ögedir. Çıkış noktası Dadaizim olan Sürrealizm de şiire has her türlü kuralı boşlaması ve aklın kontrolünden uzak otomat bir yazı düzenini kabullenmesiyle İkinci Yeni’ye kaynaklık eder. İmge, İkinci Yeni’nin var olduğu dönemin poetik sorunları arasında da büyük yer edinmiştir. Ayrıca metin içerisindeki şiirsellik oranını belirlemesi bakımından hem modern şiirin hem gerçeküstü yapıtın önemli parçasıdır.

“İmge her şeyden önce dilin farklı bir biçimde kullanılmasıdır; hatta günlük doğal dille edebî dil arasındaki en önemli fark, doğrudan imgeyle ilgilidir. Doğal dil, genelde düz anlama dayalıdır. İmgede sözcük, sözlük anlamından uzaklaşır, anlam genişler, yayılır, derinleşir ve çoğalır. Böylece doğal dilden kopularak şiirsel dile ulaşılır. Şair, imgelerle doğal dille hesaplaşır” Alâattin Karaca

İkinci Yeni hareketi, halk kültüründen uzak, anlam arayışı olmayan bir dil seçmiş ve şiiri imge ile zenginleştirmişlerdir. Şiiri folklordan uzaklaştırarak anlamdan da uzaklaştırmış olan edebi hareket, II. Dünya Savaşı sonrası ifade gücünde oluşan baskıyı da yansıtmaktadır. Bilincin biçimlendirdiği her şeyi reddederek bilinçdışı dilini oluşturan İkinci Yeniciler nesne ile anlam arasındaki bağı koparmış, dili mantıktan arındırmıştır.

Köklü değerleriyle Geleneksel Türk Şiiri, Divan ve Halk edebiyatı olmak üzere zaman zaman gündeme geldiğinde İkinci Yeni şairlerinin bu çerçevede verdiği eserlerini görsek de içsel ve bireyci anlatım esastır. ‘‘Anlamsızlığın anlamı’’ şiir anlayışlarının amaçlarından biridir.

Dili soyutlama eğilimleri, biçim bozan tavırlarıyla İkinci Yeni hareketi, Divan Edebiyatı’ndaki Sebk-i Hindi akımına benzer. Yoğun imge kullanımı dolayısıyla ilk okunduğunda anlaşılmayan bir şiirdir. Anlamı gizlemeyi amaçlayan şiirde kullanılan kelimelerin anlamları gündelik kullanımlarını içermemektedir. Tekerlemelerden kaçan şairler kendilerine özgün yinelemeler kullanmayı seçmişlerdir. Konu ve olaylar şiirden silinmesi amacıyla betimleme etrafında oluşan şiirler yazılmıştır. Bundan dolayı duyguya dayalı bir şiir oluşmuş ve çoğunluğun zevkinden çok aydın kesime hitap etmiştir. Biçimin içerikten önde tutulması nedeniyle ahlaki kaygıların, yasaların, siyasetin dışında kalmış bir şiir oluşturulmuştur. İkinci Yeni şiiri, dil ve imge özellikleriyle halen etkisini devam ettirmektedir.

Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2021.